Кумгэннэн сон кар яуса нэрсэ дилэр
Намазга бәйле 21 сорауга җавап: нәрсә ярый һәм нәрсә ярамый?
Намазыбыз кабул булсын өчен, аны дөрес итеп укырга тиешбез. Гыйбадәтебезне үтәгәндә хата-ялгышларыбыз да булмый калмыйдыр. Намаздагы җитешсезлекләрне төзәтү мөмкинлеге бармы?
Иманлы җеннәр дә намаз укый
Рәсүлебез Мөхәммәд (с.г.с) бер хәдисендә: «Кыямәт көнендә кешедән иң беренче эш итеп намаз турында сораячаклар. Әгәр дә ул яхшы (җиренә җиткереп укылган) булса, аның бөтен гамәле дә яхшы була, әгәр дә ул начар булса (укылмаган), аның бөтен гамәле дә начар булачак», – ди. Намазыбыз кабул булсын өчен, аны дөрес итеп укырга тиешбез. Гыйбадәтебезне үтәгәндә хата-ялгышларыбыз да булмый калмыйдыр. Намаздагы җитешсезлекләрне төзәтү мөмкинлеге бармы? Сәфәр вакытында намазны ничек укырга тиешбез? Намазга кагылышлы әлеге һәм башка сорауларны без Әмәт бистәсе мәчете имам хатыйбы Равил хәзрәт Бикбаевка юлладык.
– Хәзрәт, олы яшьтәге бер апа: «Намазны үзем белгәнчә генә утырып укыйм. Аның аерым тәртипләре бармы икән? Намазым кабул булырмы дип шикләнәм», – дип язды. Сезнең киңәшегезне ишетәсе килә.
– Пәйгамбәребез (с.г.с.): «Авыру кеше намазын басып укый алмаса, утырып укысын, утырып та мөмкин булмаса, ятып укысын», – дигән. Намазны утырып уку төрлечә булырга мөмкин. Кемдер аны басып укый, әмма төрле сәбәпләр белән сәҗдәгә китә алмый. Ул кеше намазны басып укый, рөкугъны да басып кыла алса, баскан килеш үти, сәҗдәгә китәр алдыннан урындыкка утыра да сәҗдәне ишарә рәвешендә кыла. Бөтенләй басып торып укый алмаса, утыра. Рөкугъта азрак иелә, ә сәҗдәдә күбрәк иелергә тиеш була. Шул рәвешле намазны ишарә белән укый.
– Ашыккан вакытта намазның фарызын гына укырга ярыймы?
– Ашыгыч эше булганда, чыгып китәргә туры килгәндә, фарызны гына да укырга була. Аллаһы Тәгалә каршында аның бурычы төшкән санала. Әмма да ләкин кеше моңа гадәтләнергә тиеш түгел. Намазны сөннәтләре белән бергә җиренә җиткереп укырга кирәк.
– Ир-атларга намазны кыска җиңле күлмәк киеп укырга рөхсәт ителәме?
– Рөхсәт ителә, тик озын җиңле булса хәерлерәк.
– Ә түбәтәйсез?
– Түбәтәйсез намаз дөрес, әмма, алда әйткәнемчә, аны киеп укысаң яхшырак. Галимнәр әйтүенчә, намазның зиннәте өч киемнән тора: берсе – аскы өлешне, икенчесе – гәүдәне, өченчесе башны каплау.
– Ни өчен намазны көзге каршында уку тыела?
– Көзгедән кеше үзен күрә һәм ул үзенә сәҗдә кылган кебек була. Бу да мәкрух эш санала.
– Намазны күзне йомып укырга ярамый дигән сүз дөресме?
– Асылда күзне йоммыйча уку сөннәт булып тора. Хискә бирелеп, намаз турында уйланып йомылса, рөхсәт ителә.
– Әттәхият догасын укыганда бер бармакны күтәреп кую нәрсәне аңлата? Кемдер бармакны селкетеп алып, шайтанның башына сугып куярга кирәк дип тә әйтә.
– Пәйгамбәребез Мөхәммәд (с.г.с.) чынлап та бармагын күтәреп алган. Галимнәр аны кайсы вакытта күтәрүе турында төрлечә аңлата. Безнең мәзхәб галимнәре сүзләренчә, бармакны шәһадәт кәлимәсен әйткәндә күтәрәсең. Әмма аны селкетеп алып шайтан башына сугып аласың дигән хәдис дөрес түгел һәм аңа таянырга кирәкми.
– Мосафир намазы турында да аңлатып китегез әле.
– Өеннән чама белән йөз чакрым ераклыкта булган кеше мосафир хәлендә саналып, дүрт рәкәгатьле намазны ике рәкәгать итеп укый. Ашыкмаганда сөннәтләрен дә укый. Ашыккан очракта сөннәтне калдырса да була.
– Намаздагы хәрәкәтләр нәрсәне аңлата?
– Аның төгәл мәгънәсен һәм хикмәтен без белеп бетерә алмыйбыз. Ул – безнең Аллаһка гыйбадәт кылуыбыз. Һәм фәкать Аллаһ кына белүче. Сәҗдәнең мәгънәсе – Аның каршында түбәнчелекле булу.
– Ни өчен намаз гарәп телендә укыла?
– Бу да Аллаһның бер хикмәте. Бөтен мөселманнарның да намазлары бертөрле булу өчен намаз гарәп телендә укыла. Аны һәркем үз телендә укыса, шактый аерымлыклар булыр иде. Ул шулай ук Коръән һәм Пәйгамбәребез теле дә.
– Намаз укыганда авыз ачылса, аны кул белән капларга ярыймы?
– Галимнәребез, авыз ачылганда аны ничек тә ачмаска тырышырга кирәк, әгәр дә инде ачылса, кул белән капларга ярый, ди.
– Ир белән хатынның намазны бергә укуы мәҗбүриме?
– Җәмәгать савабына ирешергә теләсәң, бергә укуың хәерле, чөнки җәмәгать намазы ялгыз укудан егерме җиде дәрәҗә артык.
– Намаздагы рәкәгатьләр санында буталсаң, нишләргә?
– Бу очракта сәхү сәҗдә кыласың. Ул – намаздагы җитешсезлекләрне төзәтү өчен кылына торган сәҗдә. Үзеңнең өченче яки дүртенчеме рәкәгатьтә булуыңа шикләнсәң, күңелең дүртенчегә дип авыша икән, дүртенче рәкәгать дип тәгаенләп, намазны укып бетерәсең. Әгәр дә күңелең берсенә дә авышмаса, азрагын, ягъни өченче рәкәгатьне алып, намазны дәвам итәсең. Ә соңыннан сәхү сәҗдәсе кыласың. Моның өчен әттәхиятне укыгач, сәлам бирәсең һәм ике сәҗдә кылып, яңадан әттәхиятне укып, сәлам бирергә кирәк була.
– Шөкер сәҗдәсен кайсы очракта кылырга кирәк?
– Безнең мәзхәб галимнәре аның турында ике төрле фикер әйтә. Әбү Хәнифә, шөкер сәҗдәсе юк, намазы гына бар, ди. Ә шәкертләре, Пәйгамбәребезнең кайбер хәдисләренә таянып, Рәсүлебезгә шатлыклы хәбәр килсә, тәһарәтле килеш, ул кыйблага карап, шөкер сәҗдәсе кылган, диләр. Кешегә сөенечле хәбәр килеп ирешсә, ул, Аллаһка шөкер йөзеннән, сәҗдә кыла ала.
– Тиләвәт сәҗдәсе нәрсә ул?
– Коръәндә ундүрт урында сәҗдә аяте бар. Намаз эчендә яки Коръән укыганда шул аятьләрне укыса, ул тиләвәт сәҗдәсе кылырга тиеш була.
– Намазлыкны төреп алып куярга кирәк, ачык калса, аңарда шайтаннар намаз укый, имеш. Бу бер уйдырма гына түгелме?
– Намазлыкны төреп куярга кирәк, әмма шайтаннар намаз укымасын өчен түгел, ә чиста торсынга. Мәчетләрдә исә келәмнәр җыелмый, җәелгән килеш тора.
– Шайтаннар намаз укыймы соң?
– Җеннәр белән шайтаннар бер үк, тик шайтан дип имансыз җеннәргә әйтелә. Иманлы җеннәр дә була, алар чынлап та намаз укый. Шайтаннары исә намаз укучы кешеләргә комачаулый, аларны гыйбадәттән читләштерергә тырыша.
– Ни өчен җомга намазын өч тапкыр рәттән калдырырга ярамый?
– Пәйгамбәребез (с.г.с.)нең бер хәдисендә, кем өч тапкыр рәттән бер сәбәпсез һәм гозерсез җомга намазына бармый кала, Аллаһы Тәгалә аның күңеленә мөһер сугар, диелә, ягъни бу кешедә тәүфыйк булмас, ул диннән дә ерагаерга мөмкин.
– «Каракның иң начары – үзенең намазыннан урлап ала торганы» дигән хәдис тә бар. Монда сүз кем турында бара?
– Намазны башын як-ягына карап укыган кеше турында шулай әйтелә. Ул намазны бозмый, әмма мәкруһ санала. Гәүдәсе белән борылгалап алса, намазы дөрес булмый, чөнки кыйблага карап баскач, боргаланырга ярамый.
– Ярадан кан чыкса, тәһарәт бозыламы?
– Тәһарәт намазның дөреслегенә шарт булып тора, шуның өчен без аңа да игътибарлы булырга тиеш. Кан агып чыкса, тәһарәт чынлап та бозыла. Бер тамчы гына кан чыкса һәм ул агып китмәсә, тәһарәтебез бозылмый.
– Тырнакны кискәч, тәһарәтне яңартырга кирәкме?
– Тырнак кисү дә, чәч алдыру да тәһарәтне бозмый.
Район тормышына кагылышлы иң мөһим яңалыкларыбызны Балтаси_Хезмэт телеграм каналыбызда да укыгыз.
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналында укыгыз
Мәет җирләү һәм мәрхүмне искә алу йолалары
Эчтәлек
Мөселман татарларда җеназа-мәет җирләү йоласы ислам дине кагыйдәләренә нигезләнә.
Мәет җирләү
Мәетне, гадәттә, үлгән көнендә яки икенче көнне җирлиләр. Мөселманнарда кеше үлгәннән соң күз яше күрсәтү гадәте хупланмый; якыннары догалар укыйлар, мәрхүмнең кылган яхшылыкларын искә төшерәләр.
Кабер казылып бетү хәбәреннән соң гына мәетне юу башкарыла. Юылган, ахирәт күлмәге кидерелгән, кәфенгә төрелгән мәетне, махсус кабыкка салып, ирләр зиратка күтәреп алып баралар (авыл җирендә). Мәрхүмнең гәүдәсен алып чыгып китәр алдыннан мулла дога укый, хушлашырга килүчеләрнең һәммәсенә дә хәер – сәдака (акча, кулъяулык, сабын һ.б.) таратыла.
Мәетне алып чыккач, хатын-кызлар өйне җыештыралар, мәрхүмнең урын-җирләрен һ.б. әйберләрен юалар. Элегрәк мәет чыккан йортта ашарга әзерләү өч көн буе рөхсәт ителмәгән; хәзерге вакытта шәһәрләрдә бер көн белән генә чикләнәләр.
Җирләүдә, кагыйдә буларак, ирләр генә катнаша.
Мәетне өйдән чыгару белән яисә зиратка керер алдыннан җеназа намазы укыла. Кыйблага каратып казылган кабердә махсус куыш уела – ләхет алына, мәет шунда урнаштырыла.
Мөселманнарны, гадәттә, табутсыз, кайчак капкачсыз табутта күмәләр, әгәр табут капкачлы булса, аны кадакламыйлар. Ләхет такталар яки кирпеч белән каплана.
Каберне күмгәннән соң, мулла Коръән сүрәләре укый, укып бетергәч, мәрхүмнең туганнары сәдака тараталар. Муллага гүр сәдакасы бирелә: элек – сарык, хәзер исә мөселман җәмәгате ихтыяҗлары өчен ешрак акча тапшырыла.
Мәрхүмне искә алу
Мәрхүмне искә алу йолалары берничә искә алу мәҗлесен – өчесен, җидесен, кырыгын, 51 нче көнен һәм елын уздырудан тора, аларга я ирләр генә яки хатын-кызлар гына чакырыла (шәһәрдә кайчак берләштереп тә үткәрелә).
Искә алу мәҗлесләрендә Коръән укыла, сәдака өләшенә, 40 нчы көнендә мәрхүмнең әйберләре таратыла.
Искә алу мәҗлесенең төп ризыгы булып әлбә – он, май, бал яки шикәр кушып әзерләнгән ризык санала, аны җирләгән көнне дә, искә алу мәҗлесенә дә әзерлиләр. Себер татарларында шулай ук сөткә-майга изелгән ризык – кәпкер пешерәләр.
Иң элек итле токмачлы аш, икенчегә пешкән ит белән бәрәңге бирелә, аннары тәмле-баллы ризыклар белән чәй эчү оештырыла.
Мөселман татарларның җеназа-мәет җирләү йоласында исламга кадәрге чордан калган элементлар да күзәтелә: кеше үлү белән, аның күкрәгенә пычак яки кайчы куялар; кәфен теккәндә, җепне төенләмиләр, инәне «үзеңнән читкә» алып тегәләр; мәетне алып чыкканда, ишек яңагына кагылмаска тырышалар һ.б.
Керәшен татарларда мәет җирләү-искә алу йолалары православие традицияләренә туры килә: мәетне үлү белән үк юалар, чиркәүдә җеназа укыйлар, өченче көнне табутка салып күмәләр.
Шул ук вакытта керәшеннәрнең йолаларында аларның этномәдәни үсеш үзенчәлекләре нәтиҗәсендә христианлыкка кадәр үк барлыкка килгән күп кенә элементлар күзәтелә: үлгән кешенең авызына су салу, аның урын-җире тирәли пычак белән үтү (исәннәрдән «аеру»), 40 нчы көнне искә алу мәҗлесенә мәрхүмне «чакырып», аның өчен ризык кую йоласы һ.б.
Керәшен татарларда искә алу мәҗлесләре 3, 9, 20 һәм 40 нчы көннәрдә, аннары ярты ел һәм бер ел узгач үткәрелә. Элегрәк 40 нчы көндә мәрхүм хөрмәтенә сарык, алданрак үлгән туганнары хөрмәтенә тавык, барча үлгәннәр хөрмәтенә балык корбан итү, 40 күмәч (гердә) пешерү йоласы булган.
Дини бәйрәмнәрдә – мөселман татарларда Корбан бәйрәме һәм Ураза бәйрәмендә, керәшен татарларда Пасха һәм Покров алдыннан гомуми искә алулар уздырыла, алар бергәләп зиратларга барып, әрвахлар рухына догалар уку белән үтә.
Мөселман каберенә мәрхүмнең исеме, туган һәм үлгән еллары язылган, ярым ай төшерелгән таш (керәшеннәрдә хач белән) куела, кабер өстенә чәчәкләр, агачлар, куаклар утыртыла.
Совет хакимияте чорында татарларда дини бәйрәмнәр рәсми идеология тарафыннан көнкүрештән кысрыклап чыгарыла, әмма татарларның күпчелеге традицион күмү йолаларын башкаруны дәвам итә; алар советлардан соңгы чорда кабат торгызыла.
Әдәбият
Коблов Я.Д. Религиозные обряды и обычаи татар-магометан // Известия Общества археологии, истории и этнографии при Казанском университете. 1909. Т. 24.
Татары Среднего Поволжья и Приуралья. М., 1967.
Уразманова Ф.К. Современные обряды татарского народа. Казань, 1984.
Халикова Е.А. Мусульманские некрополи Волжской Булгарии X – начала XIII в. Казань, 1986.
Китаб аль-джаназа ва-ль-истифада мин хаза. Н. Новгород, 2007.
Войдите в ОК
— Бисмилләһир-рахманир-рахим. Рәсүлебез (с.г.в.) вакытында, ул урамга чыккач, каршысына бер сәхәбә очраган. Елый икән үзе. Рәсүлебез (с.г.в.) аны туктатып, “Ни булды?” дип сорый. “Йә, Рәсүлиллаһ, син безнең әти-әниләребез җәннәт ишекләре дип сөйләдең, менә шушы ишекләрнең берсе ябылды, әнием вафат булды. Мин ул сораган бөтен йомышын үти идем, эшли идем, мин аңа әманәтне кайтара алдыммы?” дип сорый икән.
Рәсүлебез (с.г.в.): “Син аны гомерең буе кулыңа күтәреп йөртсәң дә, ул сине тапканда нинди авырлык аша үткән – шуңа бәрабәр булмас” дип җавап бирә. Шуңа күрә без әрвахларны, әти-әниләребезне, әби-бабайларыбызны онытмаска тиешбез. Рәсүлебезнең сөннәте – әти-әниләргә догада булу.
Аллаһы Тәгалә Коръәндә дә дога кылып искә алуларны искәртә. Шуңа күрә, без әти-әни, әби-бабаларыбызга догачы балалар булып яшик.
— Ни өчен мәетләрнең өченче, җиденче, кырыгынчы һәм илле беренче көннәрен укыйлар? Бу көннәрнең асылы нидә? Бу көннәрдә мәет белән бәйле берәр әйбер бармы? Ялгышмасам, 51 көнендә мәетнең ите сөяктән аерыла диләр, башка көннәрендә ни була?
Билгеле, көн саен аш үткәреп булмый. Әмма шушы билгеле көннәрдә өйгә Коръән кертик, кешеләрне ашатыйк, мескен-ятимнәргә сәдакалар бирик.
Рөстәм хәзрәт, ул көннәрне ничек санала? Кеше үлгән көннәнме, әллә җирләнгән көннәнме?
— Рәсүлебез (с.г.в.) үзенең хәдис-шәрифләрендә әйткәнчә, мәет җан биргән көнне үк җирләнергә тиеш. “Туганнар кайтмаган, аларны көтик, иртәгә җирләрбез, әле урын белешеп бетермәгән” кебек сәбәпләр белән мәетне көттерергә ярамый. Аны динебезчә, дөрес итеп, җаны чыккан көнне үк җир куенына тапшырырга кирәк. Шулай итеп, вафат булган һәм җирләнгән көн бер булырга, ашларының кайчан узачагы шул көннән санала.
— Хәзер күпләр бу ашларны көнендә үткәрми, атна ахырында йә бәйрәм ялларына туры китереп кенә үткәрә, алай дөрес буламы?
— Без – эш кешеләре, эшкә вакытында килмәсәң, куарга да күп сорап тормыйлар. Шуңа күрә Коръән ашына туганнар, якыннар кайчан күбрәк җыелып, кулларын күтәреп дога кыла икән, шул көнне уздыру хәерлерәк. Ләкин мәетнең, әйтик, җидесе яки башка көне атна уртасына туры килә икән, бу көнне мәчеткә кереп, хәер-сәдакасын биреп чыгарга кирәк. Ә ял көннәрендә мулла чакырып, якыннарыгыз белән Коръән ашы үткәрегез.
— Ашны кайда укытырга кирәк? Мәетнең җаны чыккан өйдәме, әллә кайда да ярыймы?
Әйтик, бер гаиләдә ашны мәетнең җаны чыккан өйдә үткәрү гадәте бар, ди. Бу гадәткә каршы килергә ярамый. Аллаһы Тәгалә Коръәндә: “Мин сезгә күтәрә алмаслык әйбер бирмим” ди.
Әгәр мәетнең җаны чыккан өйдә аш уздыру мөмкин түгел, сезгә кыенлык тудыра икән, аны башка җирдә уздыруның да гөнаһы юк. Вә ләкин сезнең нәселегездә, авылыгызда кабул ителгән гадәт буенча уздыру хәерлерәк.
— Хәзер күпләр мәет ашларын кафеда уздыра, ул дөресме?
— Дога укыту, Коръән укытып тәхлил чыгу өчен урыны мөһим түгел. Әмма ул урын чиста һәм хәләл булырга булырга тиеш. Димәк, дога укыла торган бинада кеше рәсемнәре, хайван сурәтләре булмаска, табынга хәләл ризыклар куелу шарт.- Мәетнең өчесе белән җидесен берләштереп үткәрергә ярыймы?
— Иң хәерлесе, алда әйткәнемчә, якыннарны көн саен догадан калдырмау хәерлерәк. Аллаһы Тәгалә безгә булдыра алмас эшне әмер итми. Әгәр мөмкинлек юк икән, сәдаканы намаз укучы берәр әби-бабайга гына да бирергә дә, мәчеткә илтергә дә була. Әйтик, өй хуҗасы ир вафат булган, хатыны өч бала белән калган, фәлән хәтле бурыч, ипотека, кредит, ди. Мондый гаиләгә, киресенчә, без булышырга тиеш. Ә мөмкинлек булганда инде, әлбәттә, мәетнең алда телгә алган көннәрен аерым укытырга кирәк.
— 51көнен уку өчен күпләр мулла яки абыстайга сәдака гына бирә, өйдә аш уздырмый. Бу гөнаһ түгелме?
— Ир-ат үлсә, ашка кемнәр чакырыла? Хатын-кыз үлсә, кемнәр? Бу ашларда Коръәнне кем укырга тиеш?
— Балачакта, әле әбиләр исән чакта ук колакка кереп, күңелгә сеңеп калган бер гыйбарә бар. “Мең хатын-кыз укыганчы, бер ир-ат укыса хәерлерәк”. Шуңа күрә укымышлы, шәһадәтнәмәле хәзрәт Коръән укыса хәерлерәк санала.
Ашка кемне чакыру дигәндә аерым кагыйдәсе юк. Кемдер өчесенә ирләрне, җидесенә хатын-кызларны, кырыгына икесен дә чакыра. Монысы да шул гореф-гадәт.
Ә бер табынга ирләр дә, хатыннар да утырырга тиеш түгел. Аларны бүләргә кирәк. Мөмкинлек булса, аерым ике өстәл ясагыз, юк икән, өстәлнең түр ягына ирләр утыра.
— Мәетнең ел ашын кайбер якта үлгән көненә бер ай кала укыталар, кайбер җирдә шул көнендә. Гыйнварда үлгән икән гыйнварда. Ничек дөрес була?
— Рөстәм хәзрәт, мәет ашы уздыруның савабы нидә?
— Моның савабы бик зур. Беренчедән, без шушы мәеткә багышлап тәхлил чыгабыз, Коръән укыйбыз, аның исеменнән хәер-сәдака бирәбез. Аңа багышлап кешеләрне ашатабыз. Бу – бик саваплы, әҗерле аш. Моннан соң нәкъ менә мәет ашына гына дөнья мәшәкате баскан, эш дип чапкан туганнар бергә җыела. Мәеткә дога кылдыру савабыннан тыш, туганнарны бергә җыю да саваплы.
— Мәрхүмнең бер ашын да уздырмасаң, ә абыстай яки хәзрәткә сәдака гына бирсәң, ни була?
— Һәр нәрсә мөмкинлеккә карап. Мөмкинлек булмаса, үз-үзегезгә зыян салып, бурычка батып аш уздырмасагыз, хәерлерәк тә. Укый торган әбине генә чакырып чәй эчерергә дә була. Һәр мөселман үз өендә кимендә елга бер тапкыр Коръән ашы уздырырга тиеш. Кемнедер искә алыпмы, ифтар ашымы, Мәүлет ашымы – елга бер тапкыр Коръән яңгырарга тиеш.
— Кеше үлгәч, шул йортка сәдака бирү каян килеп чыккан?
— Рәсүлебез (с.г.в.) үзенең хәдис-шәрифләрендә: “Әгәр берәр өйдән мәет чыкса, бу йортта өч көн ризык пешерелмәс, гаилә әгъзаларын күршеләр, туганнар кайгырта” ди. Сәдака ул – ярдәм кулы сузу. Бу – бик дөрес әйбер.
— Мәет ашына килгәндә сәдака алып барыргамы, сәдака өләшергәме?
— Алланың рәхмәте белән без, гореф-гадәткә таянып, сәдака бирәбез. Кемдер борын күтәреп: “Мин мескен түгел, нигә миңа сәдака бирәсез?” ди. Җәмәгать, бу – әдәпсезлек. Без хәер-сәдака ятимнәр өлеше икәнен белсәк тә, ашка килгәч сәдака да таратыйк, биргәнне дә алыйк. Үзеңнең мескен түгел икәнеңне белсәң дә, тәкәбберләнеп баш тартмагыз, үзегез белгән мескен-ятимгә, сәдака иясенә бирегез. Сәдака алудан баш тарту – гөнаһлы гамәл.
Мин, гадәттә, Коръән ашларында: “Теләүчеләр мәчет файдасына тапшыра аласыз” дип әйтеп куя идем. Шуннан соң миңа бер хәзрәт: “Шушы табындагы бер мескен шушы сәдакага өметләнеп килгән, ә син шуны җыйдырасың кебек. Синең үрнәгеңдә барысы да тапшыра. Шул исәптән, теге мескен дә”, ди.
Чыннан да, без белмичә дә, табын артында мескен дә булырга мөмкин.
— Мәет ашы узган табыннан үзең белән тәм-томнар алып китәргә ярыймы?
— Хәзер мәет ашы табыны туй табыныннан берни белән дә аерылмый. Элеккеге кебек шулпа, ит-бәрәңге, бәлеш һәм чәй модасы инде күптән бетте. Өстәлләр сыгылып тора, күп вакытта хуҗалар: “Берни ашамагансыз” дип үпкәли. Әгәр мөмкинлегегез бар, күп итеп пешеренеп, әзерләнгәнсез икән, аны тарату хәерлерәктер дә, бәлки. Исраф булмасын өчен.
Күчтәнәч бирәләр икән, аннан баш тарту кирәкми. Әмма табын культурасын карыйк, аны беребездән беребез уздырырга тырышып, туй табыны итмик.
— Мәет ашларында сәдака таратуның чиге бармы? Аны һәр кунак таратырга тиешме? Нәрсә өләшсәң дә ярыймы, әллә акча гынамы?
— Рөстәм хәзрәт, мәетнең еллыкларын үткәрү дигән әйбер бар. Мәсәлән, үлгәненә бер ел, ике ел, биш ел. Бу дөрес әйберме, әллә модага иярүме?
— Әйткәнемчә, көн саен уздырсаң да аз булыр. Елга бер мәртәбә булса да мәетләргә дога кылдырыйк.
Бер мәетнең еллыгын уздырсаң, бу өйдә тагын мәет була дигән сүзләр дә бар. Бу дөресме?
— Мондый шайтан вәсвәсәләренә ышанырга кирәкми. Чөнки тәкъдир ул Аллаһы Тәгаләдән. Кемдер: “Бер өйдән ике мәет чыкса, өченчесе дә булыр” ди. Җәмәгать, һәр нәрсәне тәкъдир итүче ул – Аллаһы Тәгалә.
Мәетнең 3, 7, 40ына, елына багышланган аш мәҗлесләрен ничек үткәрергә?
Башы Кабернең ике төре бар: Ләхетле кабер. Мондый төрдә кыйбла ягыннан кабернең бөтен озынлыгы буенча астан бушлык ясала. Кабернең мондый төре туфрак каты булган урыннарда эшләнә. Ләхетсез кабер. Туфрак йомшак яки бик ташлы булган җирдә кабернең диварында ләхет алу мөмкин булмый. Шуңа кабер төбендә ләхет кебек итеп чокыр казыла. Мәетне.
Кабернең ике төре бар:
Ләхетле кабер. Мондый төрдә кыйбла ягыннан кабернең бөтен озынлыгы буенча астан бушлык ясала. Кабернең мондый төре туфрак каты булган урыннарда эшләнә.
Ләхетсез кабер. Туфрак йомшак яки бик ташлы булган җирдә кабернең диварында ләхет алу мөмкин булмый. Шуңа кабер төбендә ләхет кебек итеп чокыр казыла.
Мәетне кабергә төшерү
Дога кылу
Каберләрне зиярәт кылу
МӘЕТКӘ ФАЙДАСЫ БУЛГАН ГАМӘЛЛӘР
3, 7, 40ЫНА, ЕЛЫНА БАГЫШЛАНГАН АШ МӘҖЛЕСЛӘРЕ ҮТКӘРҮ
Коръәни-Кәримдә һәм Пәйгамбәребез сөннәтендә бу мәҗлесләрне үткәрү ярамаганлыгы турында катгый дәлилләр юк. Хәдисләрдә дә, Аллаһы китабында да: «Я, мөэминнәр, сакланыгыз!» яисә «Бу гамәлдән ерак торыгыз!» дигән юлларны таба алмабыз. Шуңа күрә бу гамәлне хәрамгә чыгарырга хакыбыз юк. Бу мәҗлесләрне үткәрүнең уңай яклары бар. Шуларны карап узыйк: Зесе, 7се, 40ына, елына җыелганда күптән очрашмаган, ераклардан кайткан туганнар күрешә, якынын югалткан кешенең кайгысын уртаклашалар, бу мәҗлестә вәгазь сөйләнә. Күпме гомер дин турында бер кәлимә сүз ишетмәгән кешегә Аллаһ, иман, ахирәт турында мәгълүмат алуы да нинди файдалы гамәл булып тора. Коръән укыла, дога кылына, сәдака өләшенә, килгән кешеләрне, кунакларны тукландырып, йорт хуҗасы күпме савап җыя.
Әлеге мәҗлесләр түбәндәге тәртиптә үткәрелә.
Имам иң элек мәҗлескә килгән барлык кешеләрне дә сәламли, аннары утырып дога кыла:
«Әллаһүммә әнзилнии мөнзәлән мөбарәкән уа әнтә хайрул мөнзилиин».
Мәгънәсе: «Йә Аллаһы, безне бәрәкәтле җиргә төшерсәң иде, Син урнаштыручыларның иң хәерлесе».(«Мөэминнәр», 23:29)
Аннан соң имам вәгазь сөйли, анда сүз, гадәттә, дөньяда кешенең вакытлыча гына булуы, гомернең бик тиз узуы хакында бара. Шулай ук, мәҗлестә катнашучыларга Исламның төп төшенчәләрен җиткерергә мөмкин.
Ашаганнан соң имам, мәҗлестә катнашучылар белән бергәләп, тиешле доганы укый.
«Мәет озату йолалары» китабын «Хозур» нәшрияты әзерләп чыгарды.Әлеге 96 битле белешмәлектә кеше вафат булгач, шәригать канунары буенча нәрсә эшләргә кирәклеге аңлаешлы телдә бәйнә-бәйнә аңлатылган.
Мәет саклаучының бурычлары, юу, кәфенләү, җирләү, җеназа уздыру һәм башка дини кануннар турында язылган. Белешмәлектә каберне зиярәт кылганда укыла торган догалар да урын алган.
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналында укыгыз
Үлемнән соң безне ни көтә?
Адәм баласы, ничек кенә бәхетле, сау-сәламәт, матур гомер итмәсен, бу яшәүнең азагы бар. Чөнки Аллаһ Сөбеханә вә Тәгалә галәмнәрне төзегәндә аның ахырын да булдырды: һәр эшнең, һәр гамәлнең азагы булган кебек, адәм балаларының да гомер ахыры бар һәм ул үлем дип атала. Фәкать Аллаһ Үзе мәңгелек! Шуңа күрә бу дөньяда Аның кануны белән яшибез һәм бакыйлыкка да Аллаһның әмере илә күчәбез. Фани дөньяга кеше үзенең нинди кыяфәттә булачагыннан һәм нинди гамәлләр кылачагыннан хәбәрдар булып килми, кайда кайчан үләчәгебез турында да бездә бернинди мәгълүмат юк, барысы да Аллаһ әмере вә теләге белән башкарыла. Әмма һәрберебезгә кайчан да булса бу дөньядан китәчәгебез мәгълүм. Үлгәннән соң безне ни көтә? Үлдек тә бетте, Аллаһ каршында да җавап бирәсебез юк дип уйлаучылар ни дәрәҗәдә ялгыша? Гомумән, нәрсә ул үлем? Адәм баласы гомеренең кайсы да булса бер мизгелендә мәетне соңгы юлга озату мәшәкатьләрендә катнашмый калмый. Кемдер кадерле әти-әнисен югалта, газиз баласын җирли, якын туганнары, дуслары белән мәңгегә хушлаша. Мәрхүмне салкын ләхеткә куеп, өстенә туфрак сибеп, караңгы кабергә иңдерү аеруча куркыныч кебек тоела шул! Үлемне ниндидер бер югалту, бетү дип кабул итәбез, билгесезлектән куркабыз. Чөнки хакыйкый гыйлем юк.
Тормышларыбыз бигрәк тә бай, җитеш булганда беребезнең дә үлем турында искә төшерәсе килми, дөнья ләззәтеннән аерылырга теләмибез. Шуңа күрә үлгәннән соңгы тормыш хакында һәр заманда зур-зур галимнәр, фәлсәфәчеләр гел уйлана килделәр: кабердә, Ахирәттә ни көтә адәм баласын? Аллаһтан килгән изге китапларда бу турыда мәгълүмат бар (Тәүрат, Зәбур, Инҗил, Коръән). Шушы китапларга таянып, үз фаразларын корып, илаһият белгечләре могҗизаи сүзләр әйттеләр. Әгәр адәм баласы, Аллаһның барлыгын вә берлеген танып, расүлебез (салаллаху галейхи вассалям) хәдисләреннән йөз чөерми иманлы тормыш белән яшәсә, үлемнән куркуы азаер һәм үлемнең фәкать тән өчен булуын аңлар ә җаныбыз исә — мәңгелек! Бер мәртәбә Аллаһның чиксез рәхмәтләре аша шушы җаныбыз аналарыбыз карынына иңдерелде, җан кергәнче әле без мәет идек. Аннан соң якты дөньяга чыктык, ягъни тудык. Икенче төрле әйткәндә, башта мәет булдык, аннан соң терелдек, фани дөньядан бакыйлыкка күчкәндә исә янә мәет булачакбыз. Безнең бу дөньядагы үлемебез Ахирәт өчен туу ул. Ягъни Кыямәт көнендә барчабыз терелеп, җыелып Аллаһы янына кайтачакбыз. Үлем белән тереклек — җан һәм тәннең берләшүенә яки аерылышуына бәйле. Шуңа күрә галимнәр адәм баласы ике үлем, ике тереклек кичерә дип әйтәләр. Соңгы тереклек — мәңгелек, Раббысы янында кеше мәңгегә калачак.
… Адәм баласының тәне, билгеле бер сәбәпләр аркасында җанны тотып тора алмый торган хәлгә җитеп зәгыйфьләнгәч, бу тәннән җан аерыла. Үлем сәгате якынлашкач, һәр кеше күз күреме ераклыгында үлем фәрештәсен күрер. Әгәр кеше иманлы, гомерен изге гамәлләр кылып үткәргән булса, аңа фәрештә ак йөзле булып күренер, үзеннән хуш исләр килер.. Үлем фәрештәсе артында берничә фәрештә ак кәфенлек тотып торырлар. Адәмнең җаны чыга башлауга, аяклары суынганда, үлем фәрештәсе дә аңа якынаер. Иң авыры — җан бугазга килеп терәлгәндә. Үлем фәрештәсе инсанның янына ук килеп утырыр һәм иманлы бу бәндәгә: чык, Аллаһның рәхмәтенә, дияр. Мондый кешенең җаны, суга тыгып алган инәдән су тамчылары аккан кебек, тәннән җиңел аерылыр. Тик шулай да җан чыгу авыр һәм аның тәннән аерылу мизгелен җиңеләйтүче чара динебездә бар, ул — Ясин сүрәсен уку. Хәдистә килә: Ясин укыгыз, ул җан чыгуны җиңеләйтер диелә… Җан чыкканнан соң аны ак кәфенлеккә төрәләр һәм үлем фәрештәсе бу җанны җиде кат күкләргә — Аллаһ тарафына күтәрә. Күкнең һәр катында бу җан өчен ишекләр ачык булыр. Җиденче катына менеп җиткәч, Аллаһ Раббыбыз җанның кемнеке булуын сорар. Фәрештәләрдән тулы җавап ишеткәч, моның исемен изге китапка языгыз, дияр. Шуннан соң җан чыккан җиренә кире кайтарылыр һәм күмгәнчегә кадәр тәне өстендә торыр. Үзе белән хушлашырга килгән якыннарын, туганнарын, дусларын ул күрә, хәтта юатмакчы да була, әмма аның тавышын ишетмиләр. Җан авазын фәкать кошлар, җәнлекләр, хайваннар ишетә. Пәйгамбәребез Мөхәммәд салләллаһу галәйһи вә сәлләм әйтә: әгәр җан тавышын ишетсәләр, кешеләр шунда ук иманга килерләр иде ди… Әмма ишетмибез…
Аллаһка иман китермичә яшәгән кешенең үлем сәгате сукканда аның да күзенә үлем фәрештәсе күренер. Ләкин инде башка шәкелдә — куркыныч кара йөзле, ямьсез кыяфәттә килеп басар ул аның янына. Артындагы фәрештәләр дә ак түгел, ә бәлки кара кәфенлек тотып торырлар. Җаны бугазына килеп терәлгәч, үлем фәрештәсе моның да аяк очына килеп утырыр һәм: чык, Аллаһның газабына дип дәшәр. Сарык йонына буталып эләккән кармакны азаплана-азаплана алган кебек, бу кешенең дә җаны тәненнән тиз генә аерылмас. Хәтта Коран Карим Ясин уку да булыша алмас, чөнки Коръән иман китергән бәндәләргә генә ярдәмче вә таяныч. Кара кәфенлек белән бу җанны күккә күтәрерләр, әмма беренче катында ук ишекләр бикле булыр, ачылмас… Аллаһның әмере илә җан хәерсезләр исемлегенә язып куелгач, беренче кат күкнең ишеге төбеннән үк кире борылыр һәм җәсәде ләхеткә иңдерелгәнче тәне өстендә көтеп торыр. Тизрәк кабергә салыгыз дип кычкырыр, чөнки белә — әле аны кабердә дә зур сынаулар көтә. Гомумән, мәетне күмүне ашыктырырга кирәк, тән өчен иң хәерлесе шушы булыр. …Инде җан күбрәк мәгълүматлы, бөегрәк барзахи тормышка күчте. Галимнәрнең әйтүенә караганда, ана карыны белән җир өстендәге дөньяны масштаб рәвешендә чагыштырганда нинди искитмәле аермага тап булабыз, барзахи тормыш белән бу дөнья арасында да шул кадәр үк аерма икән!
Ахирәтне барзах белән чагыштырсак, масштаб ягыннан янә шул рәвешле үк аерма күзалланыр. Аллаһның кодрәтләре чиксез!… Үлгән кешене үзеннән алда дөнья куйган бөтен нәселе каршы алырга җыелыр. Фани дөньяда калган туганнары хакында сораштыра башларлар: теге кеше ни хәлдә, бусы ничек… Арадан берсе әйтер: туктагыз әле, ял итсен дияр. Бу тормыш турында Коръәндә дә, хәдисләрдә дә мәгълүмат бик аз. Пәйгамбәребезгә дә (салаллаху галейхи вассалям) Аллаһы Тәгалә Исра сүрәсенең 85 нче аятендә болай дип дәшә: “Алар синнән рух турында сораштырыр. Әйт син: рух Раббымның боерыгында. Сез бик аз беләсез бит, диген”. Адәм баласын кабергә салып иң соңгы кеше 40 адым җир киткәч, ике фәрештә — Мөнкир белән Нәкир килеп сорау ала башлар. Бу вакыт җан тәнгә кире кайта, әмма күкрәккә хәтле генә иңә, ул тоя, күрә, ишетә. Әлбәттә, колак һәм күз белән түгел, башка рәвештә. Хәдистә мәетләрнең өстә йөргән аяк тавышларын ишетеп ятулары хәбәр ителә. Әлеге ике фәрештә фәкать өч сорау бирер: Раббың кем? Динең ни? Нәбиең кем? Адәм баласы, дөньялыкта бу сорауларга җавапны өйрәнеп, белеп яшәсә дә, әгәр тормышын Аллаһ кануны нигезендә кормыйча имансыз яшәп имансыз китә икән, ул җавапны әйтә алмас…
Шуннан башланыр кабер газаплары… Раббым — Аллаһ Сөбханә вә Тәгалә, динем — Ислам дине, нәбием — Мөхәммәд салләллаһу галәйһи вә сәлләм дигән җавапны иман белән яшәп дөньялыктан шулай ук иман белән киткәннәр генә әйтә алыр. Кабер газабыннан котылу өчен дүрт нәрсәне үтәгез, дүрт нәрсәдән тыелыгыз, диде пәйгамбәребез (салаллаху галейхи вассалям). Беренчесе — бишвакыт намазны вакытында үтәү, икенчесе — зәкят түләү, өченчесе Коръән уку, дүртенчесе — күп итеп тәсбих кылу, ягъни Аллаһны зекер итү. Шушылар каберне киңәйтер вә нурландырыр диде расүлебез (салаллаху галейхи вассалям). Тыелырга кушканнары түбәндәгеләр: ялганлау, хыянәт, сүз йөртү, бәвел. Соңгысы турында аеруча кисәтә расүлебез (салаллаху галейхи вассалям): сакланыгыз бәвелдән, кабер газабының күбесе бәвелдән сакланмавыгыз сәбәпле. Киемгә бер тамчы бәвел тию дә кабер газабына илтергә мөмкин. Шуның өчен мөселманның кешелек сыйфаты нәҗестән пакь кием кию булыр.
Кабер газабына ышанмаучыларны икегә бүлеп карарга була. Берләре әйтә: бу күренеш акылга сыймый, адәмнәрнең табигатенә хас нәрсә түгел болар, ди. Андыйларга җавабым шул: пәйгамбәрләр тышкы кыяфәтләре ягыннан гади кешедән бернәрсәсе белән дә аерылып тормады — борын да, күз-колаклар да үз урынында. Әмма алар фәрештәләрне күрә, ә без күрмибез. Аллаһ илчеләренә могҗизалар бирде, мәсәлән, Муса галәйһиссәләмнең таягы еланга әйләнде, Гайсә галәйһиссәләм үлеләрне терелтә иде, ә Мөхәммәд салләллаһу галәйһи вә сәлләмнең иң зур могҗизасы Коръән! Шуңа күрә, әгәр кеше акылга сыймый дип кабер газабын инкяр итә икән, ул пәйгамбәрләрне дә инкяр иткән булып чыга һәм шуның белән ислами милләттән дә чыккан санала. Икенче төр ышанмаучылар бу турыда катгый дәлилләр юк дип әйтә. Әмма җентекләп тикшерсәк, Коръәндә дә, хәдисләрдә дә кабер газабының хаклыгын дәлилләүче мисалларны күрербез. Аларның беренчесе — Ибраһим сүрәсенең 27 нче аяте: “Пакь сүзләр белән иман китергәннәрне Аллаһы Тәгалә һәм фани дөньяда, һәм Ахирәттә дә ныгытыр…” Биредә Ахирәт сүзе кабер дип тәрҗемә ителә. Ни өчен? Бохари Сахих Муслим, Ән Нәсаи, Әбу Даут ибне Нәҗ риваять кылган хәдис-шәрифләрдән күрерсез.
Пәйгамбәребез (салаллаху галейхи вассалям) әйтә: “Әгәр мөэмин кабергә яткызылса, аның янына фәрештәләр килер һәм шаһидлык кылдырыр, бу сүзне Ибраһим сүрәсенең 27 нче аяте исбатлый”. Шушы дәлилләрне белә, ишетә торып, әйтеп буламы кабер газабы юк дип? Бу хәдисне күпме галим риваять кыла, ул — сахих хәдис. Икенче дәлил — расүлебез (салаллаху галейхи вассалям) догасы. Шушы доганы кылыгыз, кабер газабыннан котылу өчен диде пәйгамбәребез (салаллаху галейхи вассалям). Ул дога болай яңгырый: йа, Раббым, мин сыенамын Үзеңә кабер газабыннан! Аллаһ Сөбеханә вә Тәгаләнең рәхмәтләре чиксез — кабер газабына бөтенләй дә дучар ителми торган кешеләр бар. Алар: пәйгамбәрләр, балигълык яшенә җитми үлгән сабый балалар, мөселманнарны дошман явыннан саклаучы мурабитлар, Аллаһ юлында корбан булган шәһитләр, эчтәге авырудан (ашказаны) үлеп киткән кеше (бу турыда пәйгамбәребезнең (салаллаху галейхи вассалям) хәдисе бар: эчтәге авыру сәбәпле вафат кеше кабердә газапланмас), Тәбәрак сүрәсен укыган кеше (расүлебез (салаллаху галейхи вассалям) әйткәнне имам Тирмизи риваять кыла: Коръәндә 30 аятьле сүрә бар, кем аны укыса, гөнаһлары кичерелер һәм ул кабер газабына дучар ителмәс), җомга көнендә яки төнендә үлгән кешеләр (Тирмизи риваятендә болай диелә: бер мөселман җомга көн яки кич вафат булса, кабер газабыннан имин кылыныр).
Раббыбыз безләрне шушы әһелләрдән насыйп әйләсен дип догада булыйк, җәмәгать. Кулыбыздан байлык, тәнебездән саулык китеп баргач кына түгел, сау-сәламәт һәм матур, бай тормышта яшәгәндә дә үлемне һәрчак искә алыйк. Җаныбыз бит Аллаһтан әманәт буларак бирелә, ә әманәтне, кадерләп саклыйлар да, кире Хуҗасына кайтарып бирәләр, Аллаһның кануны шундый! Бу канунны бозып, үзебезгә үзебез зыян салмыйк. Кыямәт көне килгәнче, һәр кеше үз күңеленә хисап ясасын, үлгәннән соң ни көтә мине, артымнан хәерле гамәлләрем савап булып барырмы дип, үз-үзенә сорау бирсен адәм баласы. Аллаһ әйтте: Мин яралттым үлем белән тереклекне, белер өчен — кайсыгыз изге гамәлне күбрәк кылыр дип. Үлемдә изге гамәлне кылып буламы дигәндә, шул аңлашыла — аны һәрвакыт искә төшереп тору кирәк. Кайчан да булса бу дөньяны калдырып китәсе бар бит дип уйлау адәм баласының тормышын дөресли, иманы каршысында җаваплылыгын арттыра, адашырга ирек бирмәс. Барыбыз да — патшасы да, колы да, кылган гамәлләребезне җыеп, Аллаһ каршына кайтачакбыз…